Een wandeling in het Westbroekpark

Deze wandeling begint bij de ingang van het park, aan het eind van de Wagenaarweg. Hier staat het opvallende Troelstramonument: het beeld van Troelstra is geplaatst in een 15 meter hoge betonomlijsing, boven op een heuvel. De heuvel bedekt een bunker (type Tobroek) uit de Tweede Wereldoorlog. Het monument (1953) is van de hand van V.P.S. Esser (klik hier voor meer over de 17 beelden in het park) of zoek de weg via de plattegrond aan het eind van deze webpagina.

Verdwalen in het Westbroekpark zal niet gauw gebeuren: het park heeft een oppervlakte van slechts 20 ha (even groot als de Nieuwe Scheveningse Bosjes waar dwalen meer toepasselijk is) en er is maar één pad dat loopt van de ingang aan de Cremerweg naar de Kapelweg; even afgezien van een enigszins verscholen paadje naar de Nieuwe Parklaan, naast de speeltuin.

Klein maar fijn: het is een aantrekkelijk park met flink wat verscheidenheid: speelweide, speeltuin, restaurant met terras en voor de rustzoekers het internationaal bekende rosarium, de prachtige tuinen en de eigentijdse beelden. Het hele park, inclusief een beek, wordt omgeven door water dat in open verbinding staat met het Kanaal.

Jaarlijks, op 1 mei, is de heuvel het verzamelpunt van de Haagse socialistische gemeenschap; vooral voor de oudere deelnemers een mooie gelegenheid om met weemoed terug te denken aan het karakteristieke en strijdbare gedachtegoed van de SDAP, de sociaal-democratische partij die in 1894 door Troelstra en medestanders werd opgericht. Het beeldende taalgebruik, voortlevend in liederen als de 'Internationale' en 'Morgenrood' (min of meer vaste onderdelen van de 1 mei viering) heeft wellicht de kunstenaar geïnspireerd bij het ontwerp van de beeldengroep op het 'balkon' van het monument. Troelstra zelf is neergezet als de goed geklede en imponerende arbeidersleider die binnen en buiten het parlement gezag afdwong.

Pieter Jelles Troelstra, 1860-1930. Fries schrijver en dichter; later Nederlands politicus. Na zijn rechtenstudie in Groningen vestigde hij zich als advocaat in Leeuwarden. In 1890 werd hij lid van de anarchistische en revolutionaire Sociaal-Democratische Bond (SDB), geleid door Domela Nieuwenhuis. De laatste was principieel tegen parlementaire deelneming; Troelstra -misschien minder uit overtuiging dan opportunisme- koos voor de parlementaire weg. In 1894 brak hij met de SDB en richtte met medestanders een nieuwe partij op, de SDAP. In 1897 werd hij lid van de Tweede Kamer.

Troelstra was een getalenteerd spreker die binnen en buiten zijn partij gerespecteerd en gevreesd werd. Hij schrok niet terug voor buitenparlementaire actie, zoals bij de spoorwegstaking in 1903 die overigens op een fiasco uitliep. Vooral in de Roode Week in november 1918 onstond brede twijfel aan de democratische gezindheid van de partijleider toen deze openlijk opriep tot revolutie. Een 'vergissing', zoals hij zelf later zei. Waarom een monument voor Troelstra in het Scheveningse Westbroekpark, 'ver' van de traditionele Haagse plekken waar de politiek wordt en werd bedreven? Een mogelijk antwoord laat zich gemakkelijk raden: Troelstra, inmiddels lid van de Tweede Kamer, vestigde zich in 1903 als advocaat te Scheveningen aan de Haringkade 163. Na een onderbreking keerde hij terug naar dit stadsdeel en heeft tot zijn dood (1930) gewoond in de Leuvense Straat 30. Hij heeft dus een groot deel van zijn werkzame leven nabij het Westbroekpark (aangelegd in 1926) gewoond. In 1925 trad hij om gezondheidsredenen af als lid van de Tweede Kamer en trok zich uit de politiek terug.

De Roode Week, 11–18 november 1918

November 1918 was een uitzonderlijke maand in de geschiedenis van Europa. In Duitsland rees alom verzet tegen voortzetting van de uitzichtloze oorlog; in verscheidene plaatsen namen, in Sovjetstijl, 'soldatenraden' en 'arbeidersraden' het heft in handen. De chaos nam hand over hand toe; de revolutie was onomkeerbaar. Op 9 november riep Scheidemann de 'deutsche Republik' uit. Op 10 november vluchtte de keizer naar Nederland en op 11 november ging Duitsland akkoord met een 'eerloze' wapenstilstand.

Hoewel Nederland niet aan de oorlog had deelgenomen waren de gebeurtenissen bij de Europese buren niet aan ons land voorbij gegaan. Door de langdurige mobilisatie en intrekking van verloven was een klimaat van weerzin binnen de krijgsmacht ontstaan dat eind oktober leidde tot openlijk verzet. Er bestond gegronde vrees dat ook in Nederland de revolutie voor de deur stond; de werkloosheid was daarvoor een gunstige voedingsbodem.

De Duitse ineenstorting en de onvrede in eigen land waren voor de SDAP en het NVV (voorloper van het FNV) het signaal om sluimerende verlanglijstjes te activeren: algehele demobilisatie, de achturige werkdag en algemeen vrouwenkiesrecht. Nadrukkelijk echter geen oproep tot revolutie zoals door Troelstra was bepleit.

Maar Troelstra, de meeslepende redenaar, was zichzelf niet meester en ging zijn eigen weg toen hij, in een toespraak in Rotterdam, de vraag opriep '…of wij zullen overgaan tot een opperste raad van arbeiders en soldaten voor het hele land en van plaatselijke raden. Hebben wij daartoe besloten, dan is die raad vanaf dat ogenblik het opperste gezag van het land'. En in de Tweede Kamer hield hij een intimiderende rede waarin de regering werd opgeroepen de macht binnen vijf dagen over te dragen.

Ondertussen bleef de regering niet werkloos toezien. De tijd van Troelstra's ultimatum werd benut om de dreigende revolutie af te wenden. Vanaf 12 november kwam de ‘contrarevolutie’ op gang. Betrouwbare troepen werden naar de grote steden gestuurd, en de Bijzondere Vrijwillige Landstorm werd opgeroepen ter versterking van het regeringsgezag; naar Den Haag kwam o.a. kapitein P.S. Gerbrandy, de latere 'premier-in-oorlogstijd' in de periode '40-'45. Binnen het leger werd de Bond van Regeeringsgetrouwen opgericht. Via pamfletten riep men soldaten op lid te worden. Op woensdag 13 november werden strategische punten in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam onder militaire bewaking gesteld. Gemeentes werden opgeroepen burgerwachten te formeren. In een regeringsproclamatie werd de bevolking opgeroepen het voorbeeld van Rusland niet te volgen en vertrouwen te hebben in de regering die de grieven zou bestuderen en waar mogelijk wegnemen. Met hard optreden werd de revolutionaire strijdlust ingedamd: tijdens een demonstratieve mars in Amsterdam werd er door militairen geschoten waarbij drie doden en achttien gewonden vielen.

In de Tweede Kamer, waar de toestand werd besproken, werd de SDAP ter verantwoording geroepen. Deze bleef bij haar eerdere eisen maar nam afstand van Troelstra die zich in een onmogelijke positie had gemanoeuvreerd. In een dramatisch verslag van de gebeurtenissen wordt gemeld: 'Troelstra moet retireren. Hij zegt van een machtsovername niet te hebben gesproken. 'Lafaard' klinkt het van de tribune. Troelstra stort in en zijn vervanger Schaper moet in de Kamer de aftocht dekken. Dat weekend houdt de partij een in allerijl belegd congres in Rotterdam. Men vraagt Troelstra te komen. Bleek en ziek komt hij de zaal binnen. Het hele congres staat op en hoort ontroerd zijn verklaring aan. Troelstra zegt dat hij zich heeft vergist. Hij krijgt een ovationeel applaus.' Het bijzondere congres van SDAP en NVV op 16 en 17 november werd een anticlimax: revolutie werd niet gesteund, doelstellingen moesten worden nagestreefd in ordelijke hervormingen. Kleinere, meer revolutionaire groeperingen buiten SDAP en NVV zagen daarna af van voortzetting van de acties.

Radio en televisie waren er nog niet. Wel was er, ook toen al, het Malieveld. Op maandag 18 november vond daar een grote manifestatie van aanhankelijkheid aan het vorstenhuis plaats. Buurtverenigingen waren door de Burgemeester van Den Haag per proclamatie opgeroepen aan dit demonstratieve evenement luister bij te zetten. Militairen spanden de paarden van het koninklijke rijtuig uit en trokken de koningin zelf voort. De boodschap was duidelijk: Nederland wilde geen onbesuisde avonturen.

De Roode Week was voorbij, evenals de revolutie. Dit beeld werd bevestigd in reprises van de Haagse manifestatie in de andere grote steden. De Roode Week werd voor de geloofwaardigheid van de SDAP, maar meer nog voor haar leider Troelstra, een echec; hij had zijn hand overspeeld. Troelstra's vanzelfsprekende gezag binnen de partij had ernstig geleden; hij bleef partijleider maar moest die positie voortaan vooral ontlenen aan zijn populariteit bij de aanhang. In 1925 trad hij, vanwege gezondheidsredenen, af als lid van de Tweede Kamer. Het zou tot 1939 duren voordat de SDAP, voor het eerst en niet van harte, tot regeringsdeelname werd geroepen.

Al eerder, in 1913, liet de SDAP een kans liggen toen de partijvergadering niet wilde meegaan met Troelstra die door Bos en vervolgens door Cort van der Linden was benaderd deel te nemen aan het kabinet Cort van der Linden (1913-1918); de partij was nog niet rijp voor medewerking aan compromissen in een coalitie.

Samenvattend kan gesteld worden dat Troelstra in zijn tijd een omstreden figuur was die vriend en vijand in verlegenheid wist te brengen. Binnen de huidige PvdA wordt zijn naam nog maar weinig genoemd, waarmee zijn verdiensten misschien wat onderbelicht zijn geraakt. Een goede reden om, bij een wandeling door het Westbroekpark, even terug te denken aan de grote arbeidersleider die wellicht een doorslaggevende rol gespeeld heeft om de geesten rijp te maken voor het vastleggen van het algemeen kiesrecht (voor mannen, 1917; voor vrouwen, 1919).

Wilt u het allemaal wat gedetailleerder nazien klik dan op één van onderstaande links:

Klik hier voor meer biografische details over Troelstra
Klik hier voor een interessant 'Fries perspectief' op Troelstra
Klik hier voor details over Troelstra's leiderschap in de aanloop tot 1918
Klik hier voor kleurrijke details over de Roode Week
Klik hier voor de betekenis in zijn leven van zijn eerste vrouw, de schrijfster Nienke van Hichtum

Westbroekpark: langs het wandelpad.

Vanaf de ingang naast het Troelstramonument lopen we het park binnen via een brug en zien aanstonds links de populaire speelweide. Ondanks die populariteit heeft de Gemeente de verleiding niet kunnen weerstaan om hier jaarlijks enkele grote evenementen te organiseren: een Concours Hippique en de Parade. Jaarlijks krijgen de bezoekers van het Westbroekpark hier de gelegenheid (vanaf het wandelpad!) de schade aan de grasmat vast te stellen tijdens de langdurige periode waarin de grasmat moet herstellen en afgesloten wordt voor het reguliere publiek; buiten die perioden is het Westbroekpark een open oase van rust waar bordjes met opschriften als 'de gazons niet betreden' taboe zijn.

Rechts van het wandelpad begint een vijverpartij die in open verbinding staat met het Kanaal, o.a. via het water onder de zojuist gepasseerde brug. De geschiedenis van deze verbinding en van de vijverpartij heeft geen directe relatie met de periode van de zandwinning langs het Kanaal; in die periode werd het terrein van het Westbroekpark doorsneden door een aantal rechte afzanderijvaarten die in het tegenwoordige park geen zichtbare sporen hebben achtergelaten.

Eveneens rechts van het pad staat het beeld 'Lazarus leert opnieuw lopen' van Carel Kneulman (1982); goede belichting, een flinke portie verbeeldingskracht en kennis van het verhaal over de opwekking uit de dood helpen om de titel van het beeld te herkennen. Kneulman is een bekende kunstenaar die o.a. 'Het Lieverdje' op het Spui in Amsterdam heeft gemaakt.

Bij het terras van het restaurant staat het kleurrijke en humoristische beeld 'Het Gesprek' van Berry Holslag (1980). De voorstelling en het materiaal maken dit beeld helaas gevoelig voor vandalisme waardoor het reparatie van 'Het Gesprek' nogal eens nodig is. Soms moet het beeld daarvoor terug naar het atelier voor een langdurige logeerpartij.
Aan het einde van het terras geeft een bruggetje toegang tot het rosarium.

Het wandelpad wordt afgesloten met een speeltuintje, een midget golfbaan en een restaurant; het pad gaat daarna over in de Kapelweg.

Aan het ontstaan van het Westbroekpark is een lange geschiedenis van (overwogen en verworpen) plannen voorafgegaan: van villawijk rond 1890 tot park-zonder-villa's in 1920. Het wandelpad bleef daarbij de constante factor, evoluerend van verlengde Wagenaarweg tot verlengde Kapelweg. Plannen zonder het wandelpad (o.a. Berlage's tentoonstellingsterrein en Bakker-Schut's plan voor een klassiek park) haalden het niet. Lees hierover o.a. de pagina's 'een Nieuw Park' en 'Kaartenanalyse'.

Rosarium en Vaste Plantentuin

Aan de Kapelweg bevindt zich de ingang van het rosarium en de vaste plantentuin; veel bezoekers geven echter de voorkeur aan het bruggetje dat het terras van het restaurant verbindt met het rosarium. Van juni tot oktober bloeien hier zo'n 20.000 rozen op 300 bedden. Het Rosarium is tot buiten de landsgrenzen bekend vanwege het internationale rozenconcours. Door vakkundige bemesting en snoeien komen de planten enige malen per seizoen in optimale bloei. Klik hier naar de website van de Haagse Rozenvereniging voor deskundige en actuele informatie over het rosarium.

Het rosarium is in zekere zin de foyer van de vaste plantentuin die als een brede rand om het rosarium ligt. Rosarium en vaste plantentuin steken elkaar naar de kroon als het gaat om de vraag wat nu het hoogtepunt is van het Westbroekpark. De vaste plantentuin gooit hierbij hoge ogen; de fraaie doorkijkjes, bomen, struiken en vaste planten zijn een lust voor het oog en vormen daarnaast het decor voor de kunstwerken die elders op deze website zijn beschreven in 'Kunst in het Park'. Kunt u de kunstwerken niet vinden dan kan onderstaande kaart hulp bieden:

De zeventien kunstwerken zijn aangegeven met groene blokjes en het bijbehorende nummer in 'Kunst in het Park'. Als u met de muis zo'n groen blokje aanwijst (niet klikken) verandert de muiswijzer in een 'hand' en na een seconde worden dan de voornaamste kenmerken van het kunstwerk in een 'hoverbalkje' getoond. Als u op een groen blokje klikt wordt de  corresponderende afbeelding en beschrijving in 'Kunst in het Park' getoond.

N.B.: zo'n virtuele rondleiding haalt het natuurlijk niet bij de echte wandeling tussen de beelden. Maar wacht er niet te lang mee. Het Westbroekpark blijkt helaas geen gezonde locatie voor een beeldentuin:
Het Gesprek (3) is na herhaalde acties van vandalen, wederom gerestaureerd en is nu verplaatst naar de nabije punt van het 'schiereiland' van het rosarium.
Object (11) is bij een poging tot roof beschadigd.
Krabbende haan (16) is geroofd (juni 2008) door koperdieven en komt wellicht nooit terug.

gepubliceerd ~2004
update ~2009

+ - + - +